OYUN NEDİR?
Oyunun kesin bir tanımını yapmak çok güçtür. Oyun insanlık tarihi kadar eski olduğunu arkeologların çalışmaları ortaya koymaktadır.(Atiye Adak Özdemir, Erken Çocuklukta Oyun ders notları) Oyun için yapılan bazı tanımlar:
- Çocuklar için en ciddi uğraştır.( Oktay,1999)
- En doğal öğrenme ortamıdır. Çünkü oyun sayesinde çocuk duyduklarını, gördüklerini sınayıp deneme, öğrendiklerini pekiştirme imkanı bulur. (MEB,2013)
- Çocuğun dışa vurduğu yaşama sevincidir. (Şarman,2015)
Yani oyun çok yönlü, çeşitli ve karmaşık bir fenomendir. (Editör:Alev Önder ve Hande Arslan Çiftçi, Erken Çocuklukta Oyun ve Oyun Yoluyla Öğrenme, nobel yayınları)
OYUN TÜRLERİ
İçeriklerine, yaşlarına ve toplumsal, sosyo-ekonomik durumlara göre çocuk oyunları farklı özellikler gösterir. Araştırmacılar, bu özelliklere göre oyunu sınıflandırmışlardır. Oyunun sınıflandırılması, araştırmalar için büyük kolaylık sağlamaktadır.
Bilişsel Gelişim Kuramları
Piaget'e göre oyun; kendi içinde bir bütündür, doğaçlamadır, eğlenceli bir etkinliktir, belli bir sıra ve mantık gerektirmez, çatışmalardan uzak, özgür bir ortamdır, içten güdümlüdür (Sevinç,2004). Piaget (1962) bilişsel gelişimde olduğu gibi, oyun gelişimini de belirli evreler altında sunmuştur:
a. Alıştırma oyunları (Duyusal-motor oyun)
b. Sembolik oyunlar
c. Kurallı oyunlar
a-)Alıştırmalı Oyun (Duyusal-motor oyun) : Çocuk, saf tekrardan, önce rastlantısal ve sonra da amaçlı eylem ve manipülasyon kombinasyonlarına geçer. Bu gerçekleşir gerçekleşmez çocuk, hedefler belirler ve alıştırma oyunları yapılara dönüştürülür.
b-) Sembolik Oyun: Çocuğun ortaya koyduğu yapılar ya da eylem dizileri sembolik hale geldiği için saf alıştırma oyunları da sembolik hale gelebilir ya da en azından “sembolizmle bir aradadır”.
c-) Kurallı Oyun: Oyun etkinlikleri kolektif duruma gelebilir ve kuralar kazanabilir. Dolayısıyla ”kurallı oyunlar” a dönüşebilir. Bu üçüncü dönüşüm, gerçekleşecek son dönüşümdür (Nicolopoulou. 1993:140) .
Sara Smilansky (1968) , çocuklarla yaptığı çalışmalarda, Piaget’in oyun evrelerini daha da genişletmiştir. Ardışık olarak birbirinden farklı dört oyun evresi belirlemiştir. Her evre farklı yapı ve davranışları içermekte, daha karmaşık özellikler ve bileşimler içermektedir.
İşlevsel/ Fonksiyonel (duyusal-motor) Oyun: Bu oyun evresi gelecek oyun evrelerinin temelidir. İlk iki yılda görülür. Bu evrede psikomotor ve dil becerilerinin alıştırmalarını yapıp,çevreye tanıyarak objeleri amacına uygun kullanmaya çalışır.
Yapı-inşa Oyun: Bu evrede çocuk iki ve üç yaşları arasında nesneleri nasıl kullanacağına dair araştırmaları yaparlar. Bunun yanı sıra nesneleri kullanarak bir şeyler inşa etme, yaratma isteği gösterirler.
Sembolik Oyun: Bu oyunda, çocuk bir rol oynar, oyunu beş dakikadan uzun sürdürür, mimiklerini kullanır ve nesneleri oyunu sürdürmek için gereken şekilde kullanırsa dramatik oyun olarak adlandırılır.Daha gelişmiş haline sosyodramatik oyun diyen Smilansky (1990) bu oyunda dramatik oyunun özellikleriyle birlikte iki farklı özelliğin daha olduğunu belirtmektedir:
- Çocuk başkalarıyla etkileşim içindedir ve birbirleriyle konuşurlar. Bu oyunda çocuk, fiziksel, bilişsel, dil ve sosyal becerilerini kullanır.Bir çocuğun sosyodramatik oyununu gözlemleyen yetişkin, onun gelişimi ile ilgili bilgiye sahip olur.
Kurallı Oyun: Bu oyunda yenilen ve yenen vardır.Oyunda önceden belirlenmiş kurallar vardır ve çocuk oynamak istiyorsa bu kuralları kabul etmelidir.Bu oyunda her çocuk davranışlarını ve tepkilerini kontrol edebilmelidir.
Smilansky(1968) klasik çalışmasında sosyodramatik oyunla akademik başarı arasındaki ilişkiye odaklanmıştır.Dramatik ve sosyodramatik oyunu iyi oynayan çocukların, diğer çocuklardan;
- Daha meraklı ve yaratıcı olduklarını,
- Sözlü ifade becerilerini daha iyi olduğunu,
- Kelime dağarcıklarının daha geniş olduklarının,
- Sorun çözme becerilerinin daha iyi olduğunu
- Dikkat sürelerinin daha uzun olduğunu
- Agresif davranışlarının daha az olduğunu ve yaşıtlarıyla daha iyi anlaştıklarını,
- Empati becerilerinin daha gelişmiş olduğunu belirtmiştir.
Ayrıca farklı sosyoekonomik statüye sahip ailelerden gelen çocukların sosyodramatik oyunlarının farklılaştığı sonucuna ulaşmıştır.
Her yaş grubunun oynayabileceği birçok oyun türü vardır. Oyunlar kendi içlerinde çeşitlilik gösterir.
DİĞER OYUN KURAM ve ARAŞTIRMACILARI
Mildred Parten (1932), iki yaşından beş yaşına kadar çocukları oyun ortamında gözlemlemiş ve sosyal oyunun gelişimini incelemiştir. Parten çalışmasında altı farklı sosyal oyun türü olduğu sonucuna ulaşmıştır. Bunlar:
1- Uğraşsız Davranış( Hiçbir Oyuna Katılmama): Çocuk bu dönemde hiçbir oyuna dahil olmaz.(Smith,2009)
2- İzleyici: Çocuk zamanının büyük çoğunluğunu diğer çocukların oyununu izleyerek geçirir.
3- Yalnız Oyun (Tek Başına Oynanan: İzole Oyun):Genellikle 2-3 yaşındaki çocuklar yalnız oynarlar.Bu oyunda, çocuk diğer çocukların oynadığı oyuncaklardan farklı oyuncaklarla, bağımsız ve yalnız bir şekilde oynar.
4- Paralel Oyun:Çocuklar bu evrede aynı ortamda aynı oyuncakları kullanarak oynarlar fakat bu oyunlar birbirinden bağımsızdır.(Çakmak ve Elibol, 2011; Kuşçu,2014; Kanyılmaz, 2016.)
5- Birlikte Oyun: Dört yaşında görülür.Çocuk diğer çocuklarla birlikte oynamaktadır.Ortak bir etkinlik söz konusudur.Çocuklar arasında konuşma ve oyuncak alışverişi vardır. Herkes istediği şekilde oynar.
6- İş Birlikçi/ Kooperatif Oyun: Çocuğun bilişsel ve sosyal olgunluğunu gösteren bir oyundur. Oyunun içindeki çocuklar aynı amaç doğrultusunda bir araya gelirler ve birşey üretirler veya bir canlandırma yaparlar.
Moor'e göre oyun beş yaş altı, beş yaş üstü ve gençlerin çocuk oyun alanlarındaki davranış örüntülerine gözlemleyerek beş grup oyun belirtmiştir.Bunlar:
1-Aktif (Etkin ) Oyun Türleri: Beyin ve vücut eş güdümü, fiziksel sağlığı, cesaret ve riski teşvik edici gözlemlenebilir nitelikte, sabit çevre ve vücudun mekansal hareket ilişkisini içeren oyunlardır. Tırmanma, sallanma, dengede durma, atlama gibi motor etkinlikleri kapsamaktadır. Vücut enerjisi yüksektir.
2-Toplumsal Oyun Türleri: Çocukların birbirini tanımaları ile ilgili toplumsal niteliklerin baskın olduğu edilgen etkinliklerdir. Okuma, oturma, konuşma, diğerlerini gözlemleme gibi vücut enerjisi her zaman düşük ve psişik enerji ile birliktedir.
3-Bilişsel Oyun Türleri: Sabit ve sabit olmayan çevre öğelerinin kullanımı ile çevresel temelli, sorun çözücü ve bilgi kazandıran oyunlardır. Tahteravalliyi farklı yoğunluktaki nesneleri tartmakta kullanmak örnek olarak verilebilir.
4-Düşsel Oyun Türleri: Çevrenin çocuklar tarafından zihinsel dönüşümü ile ilgilidir. Örneğin, taşı para yerine kullanmak...
5-Yaratıcı Oyun Türleri: Tüm çocuk aktiviteleri az veya çok yaratıcıdır. Vücutların kullanım şekilleri veya diğerlerine bağlı olarak kum oyunu, su oyunu, kale inşası, çukur kazma gibi evrenin gerçek dönüşümünü içermektedir.
( kaynakça: Ayşe Belgin Aksoy(2018), Okul Öncesi Eğitimde Oyun, hedef yayınları. Alev Önder-Hande Arslan Çiftci (2017) Erken Çocuklukta Oyun ve Oyun Yoluyla Öğrenme, nobel yayınları)
