OYUN KURAMLARI

Çocuklarda oyunların geçirdiği evreler yaşlarıyla orantılı olarak değişmektedir. Çocuklardaki, bencil davranıştan işbirliğine yönelme, somuttan soyuta, düşüncelerinde basitten karmaşığa doğru gelişmeler çocuğun oyununa da yansımaktadır. Piaget oyun ve zihinsel gelişimi arasında temel bir ilişki olduğunu savunarak, oyunun zihinsel gelişime dayalı olarak evrelerini incelemiştir. Freud ise, oyunun çocuğun ruhsal ve kişilik gelişimi üzerinde etkilerini vurgulayarak oyun evrelerini değerlendirmiştir. Miltred Parten, oyunun çocuğun gelişimindeki sosyal yönünü incelemiştir(Baykoç Dönmez, 2000).

PIAGET OYUN KURAMI

Piaget’ in oyun kuramı bilişsel gelişimine dayanmaktadır. Piaget’ e göre insan zekasının gelişimi, özümleme ve uyum işlemlerine bağlıdır. Piaget, bütün organik gelişimlerin temelinde bu iki ögenin olduğunu söyler. Buna göre oyun, insan davranışında daima bulunan ve çocuğun zihinsel gelişimini destekleyen önemli bir unsurdur(Baykoç Dönmez, 2000). Piaget, zihin gelişiminde olduğu gibi, oyun gelişimini de çeşitli aşamalar gösteren belirli dönemlere ayırmıştır. Oyun ve zihin gelişimi arasındaki ilişkinin önemini vurgulayan Piaget, zihin gelişiminde olduğu gibi, oyun gelişimini de çeşitli aşamalar gösteren belirli dönemlere ayırmıştır. Oyun ve zihin gelişimi arasındaki ilişkinin önemini vurgulayan Piaget, yaşam boyu yaklaşımı ile oyunun gelişiminde 3 belirgin dönem tanımlamıştır. Bunlar sırasıyla;

1.         Duyu Motor Dönemde Alıştırmalı Oyun (0-2 yaş): Tamamen fiziksel davranışlara bağlı olan çocukluğun ilk evresidir. Alıştırmalı oyun, 0-2 yaşlar arası dönem olup bakma, emme, elleri açıp kapama gibi duyu-motor gelişimine bağlı oyun davranışları vardır ve bunlar tekrarlanmaktadır.

2.         Sembolik (Simgesel) Oyun Dönemi (2-7 veya 2-11 yaş arası): Çocuk nesnelerin yokluğunda onları zihinde canlandırabilmesi ile nesnelerin tüm evrenini ve aralarındaki ilişkiyi simgeleyebilmektedir. Bu dönemde çocuk gerçekte olan önemli olayları oyunda kullanır, fakat bu olayların oyunda gerçeğe uyma zorunluluğu olmadığı için değişikliğe uğrar. Simgelemeye doğru gidilir.

3.         Kurallı Oyun Dönemi (11-12 yaş sonrası): Zihinsel işlevlerin ileri düzeyde olduğu dönemdir. Bu dönemde oyun kadar oyunun kuralları da önemlidir. 11-12 yaş döneminden sonraki adölesan, yetişkinlik ve yaşlılık dönemlerinde de kurallı oyun özellikleri görülür (yetişkinlikte iskambil, satranç, spor oyunları gibi). Piaget’in gelişimci görüşlerine göre, oyun yaşam boyu süren gelişim ve öğrenme sürecidir.

SMILANSKY’ NİN OYUN KURAMI

Aşamalı bir oyun sınıflandırması öneren Smilansky’ ye (1968) göre de oyun bilişsel gelişime paralel bir seyir izler. Bu aşamalar şunlardır:

1.         Çocuk başlangıçta işlevsel oyunlar oynar. Bu oyunlar çocuğun çevresindeki nesnelerle ve bedeniyle tekrarlayıcı oyunlar oynamasıdır. Vurma, çarpma, yere atma gibi basit hareketlerdir. Çocuk bu oyunda bedensel ve dilsel becerilerini geliştirmeye yönelik alıştırmalar yapar.

2.         İki yaşından sonra çocuk yapıcı oyunlar oynamaya başlar. Bu dönemde çocuk bir sonuç elde etmek için nesnelerle amaçlı bir biçimde ilgilenir. Nesnelerle inşa etme, yapı kurma çabası görülür. Ortaya bir ürün çıkarma söz konusudur.

3.         Sembolik Oyun: 2 yaşından sonra çocuk dramatik oyunlar da oynamaya başlar. Hayali oyun olarak başkalarının rolüne girer. Çocuk hayali güçleri temelinde sembolik oyundaki etkinliklerle gerçek yaşamı canlandırmaya çalışır. Hayali bir nesne yer veya olay gerçeğine benzetilerek yeniden yaşanır.

4.         Kurallı Oyun: Daha çok 6-10 yaşlarındaki çocuklarda görülür. Oyun öncesinde kurallar belirlenir. Sınırlar, sorumluluklar, kazanma ve kaybetme koşulları, yaptırımlar (“yanıp” oyun dışına çıkarılma gibi) tanımlanmıştır. Kurallı oyunun temelinde sosyal deneyimler ve başkasının bakış açısını alma vardır. Oyun sırasında kurallar anlaşmayla belirlenir, değiştirilebilir. Kurallar önce hareketlere uygulanır (kıpırdama, adımını at gibi). 

MILDRED PARTEN’İN OYUN KURAMI

Çocukların oyunlarını sosyal yönden inceleyen Parten (1929) oluşturduğu gözlemler sonucunda oyunu altı başlık içinde incelenebileceğini öne sürmüştür. Parten oyunun özelliklerini tanımlarken ve oyunu özelliklerine göre gruplarken oyunun içindeki sosyal katılımının altı kategorisini belirtmiştir. Bunlar:

Amaçsız (Uğraşsız) davranışta; çocuk oyun sürecinde herhangi bir oyun oynamamaktadır. Oyun alanında etrafında gerçekleşen olayları seyreder veya oyun alanı içinde amaçsız bir şekilde dolaşır. Bu sırada arkadaşlarıyla ilgilenmez ve herhangi bir etkinliğe katılmaz.

İzleyici davranışta; çocuk oyun süresinde oyuna katılmaz, zamanının büyük bir kısmını diğer çocukların oyunlarını seyrederek geçirir. Diğer çocukları izlerken konuşup sorular sorabilir ancak oyuna katılmaz.

Tek başına oyun; çocuk oyun alanında tek başına, arkadaşlarıyla ilişki kurmadan ve bağımsız olarak oyuncaklarla oynar. Oyun oynadığı alan sınıf içerisinde iletişim kurabileceği mesafe içerisindeki çocukların oyun alanından uzaktır ve diğer çocuklarla daha yakın olmak için herhangi bir girişimde bulunmaz.

Paralel oyun; çocuk diğer çocuklardan bağımsız olarak oynamaktadır. Çocuk kendi oyunu ile meşgulken, diğer çocukların arasında olabilir ve alanı paylaştığı diğer çocuklarla aynı oyuncaklara sahip olabilir fakat oyunsal amaçları birbirlerinden farklıdır.

Birlikte (kooperatif) oyun; çocuk diğer çocuklarla beraber oynamaktadır. Oynadıkları oyuna yönelik bir iletişim içerisindedir. Oyuncaklarını aralarında paylaşabilirler, ne yaptıkları konusunda birbirinden haberdardır. Bir grup içinde oyun oynarlar.

İşbirlikçi oyun; oynayan çocuk grubu grup bilincine sahiptir. Oyun sürecinde; oyun amacı ile rolleri ve konuları ilişkilendirir, oyunun sonucu paylaşılır ve tartışılır. Grup içindeki çocuklar belli bir amaca yönelik olarak bir araya gelmiştir ve bir ürün ortaya koymaya çalışırlar(Parten, 1932).

Kaynaklar

·         Önder, A. ve Arslan Çiftçi, Hande (Edt.)(2017). Erken Çocuklukta Oyun ve Oyun Yoluyla Öğrenme, İstanbul, Nobel Yayınları 37-56.

·         Koçyiğit, Serkan ve diğer. Çocuğun Gelişim Sürecinde Eğitsel Bir Etkinlik Olarak Oyun (2007)16:334.

·         Metin Aslan, Özge. “Anaokuluna Devam Eden Çocukların Oyun Davranışları ve Oyunlarında Ortaya Çıkan Zorbalık Davranışlarının İncelenmesi” Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.